دیدن زرگر عاقبت کار را، و سخن بر وفق عاقبت گفتن با مُستعیر ِترازو 

 این داستان رمز کسانى است که درونى روشن دارند و از آغاز انجام را در مى‏یابند. و لطیفه‌ای است که موضوع دوراندیشی و اهمیت عاقبت‌بینی را پی می گیرد. در این حکایت صاحب ترازو مردی ظریف وشوخ طبع است، وآن که می خواهد ترازو را عاریه بگیرد، پیر است، و زری که می خواهد وزن کند خرده های طلاست که ممکن است بریزد وبا خاک مخلوط شود، پس از آن نیاز به جارو وغربال است که خرده های طلا را از خاک جمع آوری وغربال کند .

مُستَعیر: یعنی عاریه گیرنده.

برسنجم: یعنی وزن کنم، بکشم.

تَسخَر: استهزاء، ریشخند.

          سال‏ها جُستم ندیدم یک نشان             جز که طنز و تسخر این سر خوشان‏

3667 / د /2

 مه ایست: اصرار مورز.

بر این تسخُ مه ایست: یعنی شوخی و مسخرگی را کنار بگذار یا ادامه نده.

مضاحک: جمع مضحکه: سخنان خنده آور.

بمان: بگذار. (امر، از ماندن: واگذاردن)

این مضاحک را بمان: یعنی این حرف های خنده آور را رها کن.

هر سو مَجِه: یعنی از انجام تقاضای من نگریز.

بى‏معنى: نادان، یاوه گو.

مُرتَعِش: لرزان.

نامُنتَعِش: ناسالم، ناخوش.

قُراضه: ریزه‏هاى زر و سیم.

خرد مرد: (اتباع) چیزهاى بى‏ارج.

غَلبیر: صورت دیگر از غربال.

جَرى: یعنی کوشا، دلاور وجرى‏ء.

          گویدت این گورخانه است اى جَرى             که دل مرده بدین جا آورى‏

892 / د /5

مولانا با بیان لطیفه‌ای موضوع دوراندیشی و اهمیت عاقبت‌بینی را مطرح می‌کند، یکی آمد نزد زرگری و گفت: ترازویت را بده می‌خواهم این زر را وزن کنم. زرگرگفت: برو، من غربال ندارم. مرد گفت: من که با شما شوخی ندارم؛ گفتم ترازویت را می‌خواهم‌. بار دیگر زرگر گفت: برو، جارو ندارم. مرد با تعجب پرسید: مگر تو کری! من از تو ترازو می‌خواهم، نه جارو. زرگر گفت: نه من کر نیستم و سخن تو را خوب می‌شنوم. من سخن آخر را اول زده‌ام، زیرا من آخر کار تو را می‌دانم؛ با این دست لرزان و طلای خرد و ریز، یقیناً هنگام وزن کردن، خرده طلاها به زمین می‌ریزد، سپس تو برای جمع کردن آنها از من جارو طلب می‌کنی و برای جداکردن ریزه‌های طلا از خاک نیز از من غربال طلب خواهی کرد.